Մեյնսթրիմում կարծես միտումնավոր կուրություն է ցուցաբերվում մարդու մեջ առ իր նմանը բնական թշնամանքը սանձելու քաղաքականության ֆունկցիայի նկատմամբ, ինչը սակայն առանցքային նշանակություն ունի: Հազարավոր տարիների մշակութային կուտակումները, մարդու սոցիալականացման փուլերը (ընտանիք, կրթություն, աշխատանք) և այս ամենը տարբեր նորմերով կարգավորող քաղաքական իշխանությունն ընկալվում են որպես ինքնին գոյություն ունեցող, այլ ոչ թե սոցիալական կոնստրուկտներ: Դրան իհարկե մեծապես նպաստում են հիշելու և մոռանալու կոլեկտիվ ու անհատական ռազմավարությունները:
Թե ինչպիսի հատկանիշներ կարող են ձևավորվել սոցիալական միջավայրից դուրս մեծացած մարդ առանձնյակի մոտ, գեղարվեստականորեն ներկայացված է ֆրանսիացի ականավոր ռեժիսոր Ֆրանսուա Տրյուֆոյի «Վայրի երեխան» (L’enfant sauvage) ֆիլմում: Ավելին, իր համար սովորական սոցիալական միջավայրից այլ տիպի սոցիալական կամ ապասոցիալական միջավայրում (օր` ուժային կառույցներում, ազատազրկման վայրերում) հայտնվելուն պես քաղաքակիրթ մարդու մոտ որոշ դեպքերում չքանում է իր նմանի նկատմամբ նրա կյանքին սպառնացող բռնություն չկիրառելու կանխադրույթը: Այս ոլորտներում իմ հետաքրքրությունները չհամարելով մասնագիտացված, նման պարզունակ կերպով անդրադառնում եմ այս կետերին, որպեսզի հասկանալի լինի այն դիրքը, որից շարադրելու եմ այս կարճ գրվածքը:
Ինչպես անհատական, այնպես էլ խմբային մակարդակներում հակառակությունների հարթումը կամ իրական հակառակությունների պահանջը կանխելու նպատակով իմիտացիոն կոնֆլիկտների առաջ բերումը միտում է դարձել վերջին 30-35 տարիների ընթացքում իրականացվող նեոլիբերալ քաղաքականության մեջ, ինչպես նաև դրա հետևանք հանդիսացող այժմյան իրավիճակում: Հասարակության ներսում կոնֆլիկտների տոտալ հարթման ամենավառ օրինակները հիտլերյան և ստալինյան ռեժիմներն են, որտեղ որևէ այլակարծությունն արժանանում էր խիստ պատժի: Հարց է առաջանում. ի՞նչ անել հակառակվելու բնական պահանջմունքի հետ: Պատմությունը պատասխանը հուշում է` առերեսել: Հիշենք 1789 թվականի ֆրանսիական հեղափոխությունը, 1861 թվականի քաղաքացիական պատերազմը Ամերիկայում կամ 1905-ից մինչև 20-ականների կեսերը Ռուսաստանում ընթացող գործընթացը. սրանց արդյունքում հասարակության առավել ճնշված հատվածները ինտեգրվեցին ընդհանուր կյանքի կազմակերպմանը, պակասեց սոցիալական անարդարությունը: Օրինակները բազմաթիվ են. հակառակությունների առերեսման եղանակներին և հնարավորություններին ծանոթանալու համար սիրով առաջարկում եմ ընթերցել քաղաքականության տեսաբան Շանթալ Մուֆի «Ժողովրդավարական պարադոքս» աշխատությունից վերջերս arteria.am կայքում հայերենով հրապարակված հատվածը:
Հիմա անցնեմ այս գրության բուն շարժառիթին: Այժմ ընդունված է համարել, որ ցանկացած թեմայի շուրջ բանավեճերն ու քննարկումները նպաստում են հասարակության ներսում առկա խնդիրների լուծմանը: Այդպես է համարվում նաև հայաստանյան հասարակության մեջ, կամ գոնե փորձում են այդպես ցույց տալ: Թվում է, թե անքննելի ճշմարտություն է, բայց…
- Բոլորս հիշում ենք, թե ինչ ասել է Արթուր Բաղդասարյան, Արտաշես Գեղամյան և այլն: Հատկապես Գեղամյանի թունդ հռետորությունն ու բանավեճերն առավել վառ օրինակ են, թե ինչպիսի բացասական հետևանքներ կարող են ունենալ հակառակությունները, եթե դրանք կեղծ են:
- Հաճախ ականատես ենք լինում, թե ինչպես են իշխանական քաղաքական մարմնի որևէ ներկայացուցիչ և որևէ ընդդիմադիր գործիչ բանավիճում մեդիաների եթերում: Սա հիշեցնում է մի անհեթեթ իրավիճակ (հասկանալի լինելու համար կոպտացնեմ), երբ մի մարդ իր շահի համար դանակահարում է մյուսին, սա մի կերպ ողջ է մնում, իսկ հետո որոշում են հավասար պայմաններում նստել զրուցել, թե ով է ճիշտ: Մեդիաները, իբր հավասար հնարավորություններ տրամադրելով և օգտագործելով խոսքի ազատության իրավունքը, նպաստում են հանցանքի լեգիտիմացմանը և իրականում մարդկանց զրկում իրենց ձայնը լսելի դարձնելու հնարավորությունից: Եթե համարենք, որ Հայաստանում իշխանությունը վիճարկելի չէ ընտրություններով կամ որևէ այլ կերպ (առայժմ) և հիշենք մարտի 1-ը, ապա այս համեմատությունը կարող ենք տեղին համարել: Կարելի է հակափաստարկ բերել, որ դա գոնե հնարավորություն է՝ հանրային կարծիք ձևավորելու: Շատ լավ, իսկ ու՞ր է արդյունքը, ի՞նչ իմաստ ունի բանավեճը իշխանության հետ, եթե իշխանությունը վիճարկելուն չի նպաստում:
- Հաճախ, հատկապես ֆեյսբուքում, տեսնում ենք, թե ինչպես են տարբեր ոչ իշխանական քաղաքական և քաղաքացիական ուժերի ներկայացուցիչներ թունդ վեճեր ծավալում քաղաքական խնդիրների շուրջ: Սա առավել տարօրինակ թվացող տարբերակն է: Այնպիսի տպավորություն է, որ իշխանության անհասանելիության պատճառով այս շերտերը հակառակվելու բնական կարիքը դրսևորում են նրանց նկատմամբ, ով հասանելի է, հսկայական էներգիա վատնում՝ վիճելով իրենց պոտենցիալ դաշնակիցների հետ, իսկ վարչախումբը շարունակում է մնալ իր դիրքերում: Ընդ որում, այս վեճերը գլխավորապես էմոցիոնալ հողի վրա են, երբեմն առնչվում են անձնական համակրանք-հակակրանքին, զուրկ են որևէ գաղափարական հենքից: Մեթոդների կամ ստրուկտուրալ խնդիրների շուրջ խոսակցությոնները սովորաբար զերծ են թունդ հռետորությունից և պոռոտախոսությունից: Նման բանավեճերի, որոնք իրապես կնպաստեն իշխանության վիճարկման հնարավորության ստեղծմանը անձամբ ես չեմ հանդիպում գրեթե:
Բանավիճելն իհարկե օգտակար է, երբ այն ընթանում է որոշակի տրամաբանության մեջ և նպաստում կարծիքի ձևավորմանն ու հղկմանը: Սա կարելի է վերաբերել գրեթե բոլոր ոլորտներին, միայն թե ոչ քաղաքականությանը, երբ իշխանությունը հասանելի չէ ժողովրդին: Քաղաքական բանավեճն իմաստ է ստանում միայն այն ժամանակ, երբ կոնկրետ նպաստում է իշխանության վիճարկելիությանը կամ էլ դրա հնարավորության ստեղծմանը: Ասվածին հակափաստարկներ միշտ էլ կգտնվեն, սակայն հայաստանյան հասարակության այժմյան անմխիթար վիճակը շարունակում է մնալ ասվածը հաստատող գլխավոր փաստարկ:
Դավիթ Ստեփանյանը, ծնված 1981 թվականին, ավարտել է Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի գեղարվեստական ֆիլմերի ռեժիսուրայի բաժինը: 2004 թվականից սկսած բազմաթիվ հեռուստատեսային հաղորդումների և սոցիալական ու քաղաքացիական թեմաներով 8 ֆիլմերի հեղինակ է: Աշխատել է «Երկիր Մեդիա» և «Կայմ» հեռուստաընկերություններում: 2012-ից աշխատում է Ուտոպիանա մշակութային ՀԿ-ում որպես ռեժիսոր: Նախաձեռնել է ACTV առցանց հարթակը:
Դիտվել է 1291 անգամ
