Ինչպե՞ս խոսել այն մասին, ինչն անքննելի է համարվում հասարակության ներսում, և ինչի մասին քննարկումներն սկսվում են այնտեղից, որտեղ դրանք արդեն ոչ թե քննարկումներ են, այլ բնական կանխադրույթների շարքի վրա կառուցված հայտարարություններ: Ինչպե՞ս խոսել եղեռնի մասին հայ հասարակությունում և լինել լսելի այդ հասարակությունում: Ինչպե՞ս հասկանալ, որ եղեռնի մասին հարցադրումները սրբապղծություն չեն, այլ սեփական երկրի սոցիալական պատմության մեջ կողմնորոշվելու, այն վերլուծելու ու հասկանալու ցանկություն և անհրաժեշտություն: Անհրաժեշտություն, որ գուցե թե շատ ավելի օգտակար լինի հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հռչակված նպատակին հասնելու հարցում, քան ավանդական տրամասության շրջանակներում կառուցված հազարավոր հերթական տեքստերը:
Անհրաժեշտ վերլուծության շատ կարևոր մի ուղեգիծ, հետևաբար, պետք է ընթանա այն տեքստերի վերլուծությամբ, որոնք եղեռնի մասին խոսակցությունը դարձնում են աքսիոմատիկ` միաժամանակ հանդիսանալով հանրային տրամասության խտացումը: Խոսում եմ տեքստերի մասին, ուրեմն խոսում եմ Դերրիդայի մասին: «Մարքսի ուրվականները» աշխատությունում Դերրիդան սկսում է նրանից, որ պետք է սովորել կյանքը [1, с. 8]: Սակայն ոչ այն իմաստով, որը ենթադրում է դաստիարակություն և անհավասարազոր պայմաններ, որոնցում մեկը թելադրում/սովորեցնում է, թե ինչպես ապրել և ինչ է կյանքը, իսկ մյուսը փոխառնում է այդ գիտելիքն ու կանոնակարգը: Կյանքը սովորել ինքնուրույն: Ինքդ քեզնից: Այստեղ խորքային տրամաբանական հակասություն կա, որից ելքը Դերրիդան տեսնում է ուրիշների կյանքից սովորելու և մահվանից ուսումնառելու մեջ: Այս գործընթացը հնարավոր է միայն այն դեպքում, ըստ Դերրիդայի, եթե մենք կարողանում ենք կողքից դիտարկել մեր իսկ մահը: Յուրաքանչյուրիս գործը դառնում է մեր սեփական կյանքից մահն ընկած հատվածում ապրել սովորելը: «Սա է հիմնական միտքը, — հայտարարում է Դերրիդան, — ամբողջ մնացյալ գրքում փորձելու եմ բացել այն» [1, с. 9]: Հասկանալով մտքի կարևորությունը՝ սոցիոլոգիական տեսանկյունից այս նույն նպատակը հռչակենք հոդվածի համար. փորձելու ենք տեսնել, թե ինչպես ենք մենք՝ հայ հասարակությունը, փորձում ապրել կյանքից մահն ընկած հատվածում:
Եղեռնը հայ հասարակության համար դարձավ ինչ-որ իմաստով մեր մահը: Հայ հասարակության մահը: Ինչ-որ իմաստը վերաբերում է ցեղասպանության՝ իբրև հայության ֆիզիկական բնաջնջման նպատակի հասկացմանը, ինչը հայ հասարակությանը դնում է գլոբալ անպաշտպանվածության և խորքային վախի անընդհատ գեներացման գործընթացում: Բացի դրանից, ցեղասպանությունը դառնում է մեր մահը այն պահից, երբ մենք սկսում ենք հռչակել յուրաքանչյուրիս անձնական առնչվածությունը դրան՝ մեր հարազատների ու ազգականների միջոցով: Բոդրիյարը պնդում էր, որ հայերը կոտորածը դարձրել են ինքնության մաս [2, p. 328]: Օ-լա-լա, ձանձրալի են այդ հայերը: Հումանիստական գաղափարների մեր հասկացումը ստիպում է հուզվել ու զայրանալ. ինչպե՞ս կարելի է կոտորածը ձանձրալի անվանել: Ո՞ւր մնաց մարդկայնությունը: Իրականում հայերի կողմից կոտորածի վերապրման փորձն ու սոցիալական պրակտիկաները ի ցույց են դնում այդ «ձանձրալիության» տպավորության ստացումը: Միալար վերապրման մասին է խոսքը: Վիշտը սոցիալական երևույթ է. այն պետք է փոփոխվող լինի, պետք է զարգանա քո հետ, շարժվի ու համընթաց քայլի, որպեսզի շարունակի համարժեք լինել քո զգացողություններին ու ապրումներին: Թե չէ ստացվում է, որ դու անընդհատ փորձում ես նույն տարածաժամանակային տրամաբանության մեջ նույն ինտենսիվությամբ պահանջել զգացողական այն ներգրավվածությունը, որին հասնելու համար այս դեպքում պետք է կանգնեցնել ժամանակը՝ դուրս գալով դրանից: Չապրել այլևս այդ ժամանակում, բայց շարունակել վերապրել այն ամեն օր` ինչպես առաջին անգամ: Ի՞նչ կարող է լինել այն հասարակության հետ, որն ապրում է իրական որևէ ժամանակում՝ զուգահեռաբար ամբողջությամբ ապրելով սոցիալական այլ ժամանակային կտրվածքում: Այս մասին է խոսում Դերրիդան՝ ասելով, որ այսպիսով, հնարավոր չէ ապրել սովորել միայն կյանքից կամ միայն մահվանից: Դա հնարավոր է միայն երկուսի համատեղման միջոցով, որն էլ ոչ այլ ինչ է, քան զրույց ուրվականների հետ: Մենք պետք է սովորենք հասկանալ հոգիներին, չնայած և նրանք գոյություն չունեն, ըստ Դերրիդայի, քանի որ ուրվականը ոչ սուբստանցիա է, ոչ էություն, ոչ գոյություն: Այսպիսով, որպես այդպիսին՝ ուրվականը երբեք ներկա չէ, ուստի սովորել ապրել նրանց հետ, նշանակում է՝ սովորել ապրել առանց ներկայի հենարանի: Ապրել՝ սովորելով ուրվականների հետ այն շփմանը, որը շփում է առանց շփման: Ըստ էության, Դերրիդան սա հռչակում է հիշողության քաղաքականություն, սերունդների հարաբերությունների և ժառանգման խնդիր [1, с. 12]: Սա է բանալին: Մեր հասարակությունը շարունակում է իր ընթացքը` որպես առանց ներկայի հասարակություն՝ ապրելով ուրվականների հետ, ի դեմս այբուբենի պես դասագրքային սերտման համար պարտադիր մեկուկես միլիոն հայերի հոգիների ոգեկոչման: Հայ հասարակության հիշողության քաղաքականությունը անընդհատ ոգեկոչման և արդարության վերականգնման քաղաքականությունն է: Արդարությունը, ըստ Դերրիդայի, չի կարող հանգեցվել օրենքին կամ իրավունքին, արդարությունը միշտ մի բան է, որ ներկայում չկա. մենք կամ արդեն կորցրել ենք այն, կամ դեռ չենք գտել [1, с. 11]: Ըստ այդմ, արդարությունը հնարավոր է միայն ուրվականների նկատմամբ, որոնք նույնպես կամ անպայմանորեն անցյալ են՝ մահացած լինելով, կամ նույնիսկ ապագա` դեռ ծնված չլինելով: Հետևաբար արդար լինել՝ նշանակում է անցնել ներկայի վրայով: Արդարության հաստատման համար անհրաժեշտ է հասկանալ կյանքը ոչ միայն իր տրված էմպիրիկության մեջ, այլ` իբրև որոշակի վերկյանք, որը դուրս է կյանքից ու մահվանից՝ վերջիններս ընկալելով իբրև հետքեր կամ հետքերի հետքեր: Այսպիսով, կյանքը գոյատևման մի գործընթաց է, որում այդ հոգիների գոյությունը նույնքան անժխտելի է: Ուստի նրանց հետ պետք է հաշվի նստել, ասում է Դերրիդան [1, с. 11]: Միշտ: Ուրվականները հետևում են մեզ: Հետևելու գործողությունը հնարավոր է այն համատեքստում, որ արդեն անցած լինելով կամ դեռ եկած չլինելով՝ նրանք միշտ ունեն մեզ՝ իբրև ներկայում գոյություն ունեցողների, հեռվից դիտարկելու առավելությունը: Մեզ հետևում են մեր ցեղասպանված մեկուկես միլիոն հայրենակիցները: Աշխարհը չի կարող արդար լինել մեր՝ ապրողներիս նկատմամբ: Մենք այդ աշխարհում արդարություն ենք փնտրում ու հայցում մեր ուրվականների համար: Ուրվականների համար արդարության փնտրտուքը գուցե թե այն հիմքն է, որով մենք՝ որպես հասարակություն, շատ ավելի հանդուրժող ենք կարողանում լինել մեր հանդեպ ամեն օր դրսևորվող անարդարության հանդեպ: Ուրվականներն ավելի կարևոր են, քան ապրող մարդիկ: Հետևաբար կարելի է դիմանալ նաև ապրողների հանդեպ անարդարությանը՝ ուրվականային արդարության հասնելու համար: Ցեղասպանության միջազգային ճանաչումն այնքան կարևոր է, որ մենք պատրաստ ենք լռել մեր հասարակության ներսում առկա խնդիրների մասին: 2015-ի ապրիլի 24-ի կապակցությամբ քաղաքական գործիչները հայտարարում են, որ այդ օրը պետք է զերծ մնալ ցանկացած քայլերից ու կոչերից: Մենք պետք է միասնական լինենք[2]: Այն օրը, երբ ամբողջ աշխարհը կնայի մեզ, մենք պետք է խոսենք ուրվականների մասին ու նրանց հիշատակի հանդեպ արդարությունը վերականգնելու համար:
Դերրիդան կարծում է, որ ուրվականի պատգամին ենթարկվելը միշտ լինում է կույր ենթարկման հիմքի վրա. նախնիների ձայնի պես մի բան է, որ գալիս է ու ասում մեզ, թե ինչ պետք է անել: Դրանով իսկ ուրվականները իրականանում են, կամ ավելի ճիշտ, իրայնանում են, դառնում են իր: Իր դառնալը երեք հիմնական նկատառում է ենթադրում [1, с.21].
Առաջինը սուգն է: Սուգը մասունքներին գո հաղորդելու գործընթացն է, այն իրենով ամփոփում է մահացածներին տեղայնացնելու և մասունքները նույնականացնելու ցանկությունը: Հենց այս պատճառով սուգը դնում է գիտելիքի հարցը, որովհետև գիտելիքի հարցը միշտ առաջ է քաշում ով, որտեղ և երբ հարցերը: Հետևաբար սուգը պետք է հիմնված լինի գիտելիքի վրա: Սգի մեծագույն թշնամիները, հայտարարում է Դերրիդան, կասկածն ու ոչ միանշանակությունն են: Հաջորդ նկատառումը լեզվի կամ ձայնի անպայման առկայությունն է. ուրվականների սերունդը պետք է մեզ ասելիք փոխանցած լինի, մենք պետք է լսենք նրա ձայնը: Այն պետք է անվանի: Երրորդ հանգամանքն այն է, որ հոգին, որը նյութականանում է ուրվականի մեջ, պետք է աշխատի` սրա տակ հասկանալով փոփոխության հնարավորությունը: Ուրվականը միշտ ենթադրում է կրկնություն, ուրվականը նա է, ով անընդհատ վերադառնում է:
Այս ամենի հասկացումը անհնարին է գիտնականի համար, որովհետև գիտնականը մեկն է, ով միշտ կասկածում է [1, с. 24]: Ուրեմն շարունակելով Դերրիդայի միտքը և փորձելով իրականացնել ուրվականի մանիֆեստացիան՝ կարդանք ոչ թե Մարքսի կոմունիստական մանիֆեստը, որն էլ Դերրիդայի աշխատության գլխավոր թիրախն էր, այլ համահայկական հռչակագիրը[3]:
Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ՝ երկրի նախագահի կողմից շրջանառության մեջ դրվեց դրա առիթով համահայկական հռչակագիրը: Այն հռչակվեց որպես հայ ժողովրդի միասնական կամքն արտահայտող փաստաթուղթ[4]:
Փաստաթուղթը մի շարք կարևոր հարցերի պատասխաններ է պարունակում՝ հնարավոր դարձնելով այն ամենի խնդրականացումը՝ ինչն արդեն մասամբ խնդրականացել է Դերրիդայի մեջբերված մտքերում, անուղղակիորեն, զուգորդական-տպավորութենական մակարդակում: Ուղղակի խոսքի վերածենք անուղղակի տպավորությունները՝ ձևակերպելով մի շարք առանցքային հարցերը.
Հայ ժողովրդի միասնական կամքն արտահայտող փաստաթղթի հեղինակը ոչ թե ժողովուրդն է, այլ հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումները համակարգող պետական հանձնաժողովը` համախորհուրդ սփյուռքում գործող տարածաշրջանային հանձնախմբերի հետ: Այսպիսով, պետական հանձնաժողովին և համախորհուրդ սփյուռքի տարածաշրջանային հանձնախմբերին ինքնաբերաբար լիազորվում է ներկայացնել հայ ժողովրդի միասնական կամքը, որը ներկայացուցչական ժողովրդավարության ավանդական հասկացման պայմաններում սովորաբար պարզաբանվում է հանրաքվեների միջոցով: Այլ հարց է նաև, թե ինչպես կարող են չընտրված մարմինները, որոնք որոշակի ընտրական մեխանիզմի միջոցով առաջ չեն քաշվել՝ արտահայտելու որևէ մեկի կամքը, այնուամենայնիվ, արտահայտել այն: Ըստ էության, հեղինակների տեսանկյունից համահայկական հռչակագիրը խնդրականացնում է նաև ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը իր «Խոհեր «Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի համահայկական հռչակագրի» հրապարակման առթիվ» ակնարկում[5]. «Ես չեմ պատկերացնում, թե ինչպես «Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումները համակարգող» զուտ կազմակերպական բնույթի մի հանձնաժողով, որքան էլ ներկայացուցչական, կարող է արտահայտել հայ ժողովրդի միասնական կամքը»[6]: Սակայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, ինչպես հենց ինքն է ընդգծում, փաստաթղթի քննարկումը տանում է իրավական-քաղաքական հարթության վրա, այնինչ մենք փորձում ենք դրա դիտարկումը տեսնել հանրային իմաստների և պատկերացումների համատեքստում: Այս տեսանկյունից, բացի ընտրված լինել-չլինելու փաստից, խնդրահարույց է նաև այդ մարմինների գոյության խնդիրը: Այսպես, համախորհուրդ սփյուռքը մի բան է, որի գործառնական-պրակտիկ գոյությունը հնարավոր չէ հասկանալ այլ կերպ, քան իբրև գաղափարախոսական կոնստրուկտ: Միևնույն ժամանակ, հայ ժողովրդի միասնական կամքին այդ վստահ հղումն իրականում շատ տրամաբանական է տեքստի կառուցման կանոնների հիման վրա. Ցեղասպանության խնդրի անքննելիությունը հղում է աստծուն, որի գործերն անքննելի են: Ցեղասպանության զոհերի սրբադասման գործընթացը[7] ևս մեկ վկայությունն է այն սակրալիզացիայի գործընթացի, որը թեման նշանակալիից վերածում է աստվածայինի: Այսպիսով՝ անստուգելի ու ըստ էության գոյություն չունեցող այդ ակտորների միջոցով, որոնք են տեքստի անորոշ հեղինակներն ու ժողովրդի միասնական կամքը, տեսանելի է դառնում հռչակագրում հղված իրական հեղինակությունը, որ հենց ցեղասպանության այն զոհերն են, որոնք հավաքական սրբի կերպարով պատգամում են մեզ այդ հռչակագիրը: Միևնույն ժամանակ, լեգիտիմության հնարավոր պակասը լրացնելու և նկրտումների իրավասության ապահովագրման նպատակով հռչակագիրը լիքն է նաև իրավական տարբեր փաստաթղթերին և նորմերին հղումներով՝ ազգային և միջազգային մակարդակում[8]: Ոչ պակաս կարևոր է հռչակագրում հղումը անժամկետությանը. «վաղեմության ժամկետ չունենալու հանգամանքը», ինչն, ըստ էության, ցեղասպանության զոհերի՝ ժամանակից դուրս գոյության իրավունքի հաստատումն է: Միևնույն ժամանակ, հռչակագիրը. «Կոչ է անում հայորդիների գալիք սերունդներին` հայրենասեր, գիտակից և ուսյալ կեցվածքով պաշտպան կանգնել հայրենի սրբազան ժառանգությանը, աննահանջ պայքարով ծառայել հանուն`
— առավել հզոր Հայրենիքի` ազատ և ժողովրդավար Հայաստանի Հանրապետության,
— անկախ Արցախի առաջընթացի ու զորացման,
— աշխարհասփյուռ հայության գործուն համախմբման,
— համայն հայության դարավոր նվիրական նպատակների իրականացման»[9]:
Համայն հայության դարավոր նվիրական նպատակների իրականացումը՝ իբրև ամփոփիչ կոչ, իսկապես և հռչակագրի բարձրակետն է, որը խտացնում է ուրվականների պատգամը՝ լինելով ամբողջությամբ անչափելի և անսահմանելի: Սրբերին չափելու կարիք չկա, աստծո գործերը քննել պետք չի, համայն հայության դարավոր նվիրական նպատակները պարզաբանելու հարկ չկա: Դրանք գիտենք յուրաքանչյուրս. եթե չգիտենք, ուրեմն մենք այդ համայն հայության մասնիկը չենք: Ուստի կոչը մեզ չի ուղղված: Մենք կարող ենք չկարդալ հռչակագիրը: Այն մեզ համար մնում է գաղտնի:
Մենք միշտ ժառանգում ենք որոշակի գաղտնիություն,- ասում է Դերրիդան,- ժառանգությունը միշտ ասում է մեզ՝ կարո՞ղ ես՝ կարդա ու ընկալիր ինձ [1, с. 31]: Սա հնարավոր է միայն այն դեպքում, եթե մենք կարողանում ենք տարաբաժանել ինքներս մեզ ու եզակիությունից բազմազանություն ստանալ: Իրականում մեր հասկացման տրամաբանությունը հիմնված է նույնականացման վրա. մենք ոչ թե փորձում ենք բազմազանություն ստանալ, այլ փորձում ենք նույնանալ ցեղասպանության զոհերի հետ՝ նրանցից յուրաքանչյուրին դիտելով որպես պոտենցիալ ես: Ակնհայտ է, որ շարունակելով Դերրիդային, մենք այսպիսով անհնար ենք դարձնում վերջիններիս հասկացումը: Վերջիններիս հետ նույնացումը մեզ դնում է ժամանակը հետ դարձնելու խնդրի առաջ: Մենք կարիք ունենք հետ տալ ժամանակը: Անընդհատ ու միշտ աշխարհին վերադարձնել այն պահը, երբ ցեղասպանվում էր հայ ժողովուրդը, ամրագրել այդ ցեղասպանությունը իր սինխրոնության մեջ ու պահանջել արդարությունը: Այսպիսով, շարունակում է Դերրիդան, ծնված լինելով իրավունքի մեջ՝ մենք պարտական ենք լինում ժամանակը վերադարձնել իր ուղին, ուղղել անարդարությունը, մենք ծնվում ենք՝ արդեն պարտական լինելով անել ինչ-որ բան: Ուղղելու այս պատասխանատվությունը միշտ նշանակում է, որ մենք ժառանգել ենք այն, ինչ ստիպված ենք ուղղել, հետևաբար այն միշտ տեսիլքային է, ուրվականային [1, с. 36]: Պարտքը վերադարձնելը նշանակում է ուրիշին տալ այն, ինչ չունես, այսինքն համաձայնություն ինքդ քո հետ, որն էլ իրականում ապահովում է քո ներկայությունն ըստ Դերրիդայի [1, с. 37]: Սա սերտորեն կապված է վրեժխնդրության հարցի հետ, այսինքն վրեժը դառնում է քվազի պարտքի վերադարձ: Անարդարությունն անհամաձայնությունն է, ներքին պառակտվածությունը, այնինչ ինքդ քո հետ համաձայնությունը յուրաքանչյուրի իրավունքն է: Եթե մենք արդարությունը դիտում ենք վրեժի ուրվագծում, ապա սկսում է տեղի ունենալ արդարության դեկոնստրուկցիա, քանի որ արդարությունը հիմնված է ուրիշի եզակիության և բացառիկության գաղափարի վրա: Այսպիսով, շարունակելով արդարության կոչերը՝ մենք ունենում ենք մի անապատ, որը քաոտիկ է և արձագանքում է մեկ այլ անապատում. այս իրավիճակում է տեղի ունենում երդումը, որը դառնում է ուրվականի հետ համատեղ տրված երդում [1, с. 45]: Ուստի փորձելով արդարության հասնել ցեղասպանության զոհերի նկատմամբ այնպես, ինչպես հռչակում ենք՝ մենք իրականում փակում ենք արդարության հասնելու այդ հնարավորությունը, քանի որ զրկում ենք նրանց իրենց ունիկալությունից՝ այդ եզակիության քողի տակ դիտարկելով նաև մեզ, այժմ ու այսօր:
Ցեղասպանության զոհերի հանդեպ արդարության հասնելը հնարավոր է միայն այն ժամանակ, երբ մենք՝ որպես հասարակություն, կսովորենք իսկապես շփվել մեր ուրվականների հետ, կարդալ այն ժառանգությունը, որ նրանք թողել են մեզ և ընկալել նրանց եզակիությունն ու տարբերությունը մեզնից: Ցեղասպանության ճանաչումը անհրաժեշտ է առաջին հերթին իրականացնել Հայաստանում, հայ հասարակության ներսում՝ իբրև ցեղասպանության զոհերի ճանաչում, մարդկանց ճանաչում և մարդկային հասարակության ճանաչում: Ուրիշի բռնակցման միջոցով, ինչը ժխտում է նրա ունիկալությունը, առանց մեկմեկու տարբերությունների հասկացման վրա հիմնված միասնությունը հիմնված է միասնության վրա առանց միասնության, առանց կուսակցություն, ազգ և պետություն, առանց սեփականություն: Հետևաբար համահայկական այս միասնությունը միասնություն է առանց որևէ բովանդակության: Այդ միասնությունը պետք է լինի ունիկալությունների ու դրանց գիտակցման հիման վրա կառուցված միասնություն: Եզակիության հնարավորության թույլատրությունը հասարակությունում միշտ հիմնվում է այդ հասարակությունում որոշակի աստիճանի վստահության առկայության վրա. վստահություն, որ եզակիությունն ու տարբերությունը չեն ուղեկցվի այդ հասարակությունից դուրս գալու ու փախչելու ցանկությամբ: Ժամանակը զուրկ է միասնականությունից, — ասում է Դերրիդան, — և դա արդարության հնարավորությունն է [1, с. 38]: Ժամանակը զուրկ է միասնականությունից: Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցն ակնհայտ է դարձնում այդ միասնականության բացակայությունը՝ անկախ ժողովրդի միասնական կամքին հղումներից:
[1] Ժակ Դերրիդայի «Մարքսի ուրվականները. Պարտքի պետությունը, սուգի աշխատանքը և նոր ինտերնացիոնալը» աշխատության վերնագրի համանմանությամբ [2] http://www.iravunk.com/index.php?option=com_content&view=article&id=23633%3A2015-02-03-13-46-21&catid=41%3Alurer&Itemid=57, այցելության օր՝ 11.02.2015 [3] http://www.president.am/hy/press-release/item/2015/01/29/President-Serzh-Sargsyan-visit-Tsitsernakaberd-Genocide/, այցելության օր՝ 11.02.2015 [4] http://www.president.am/hy/press-release/item/2015/01/29/President-Serzh-Sargsyan-visit-Tsitsernakaberd-Genocide/, այցելության օր՝ 11.02.2015 [5] http://www.ilur.am/news/view/41021.html, այցելության օր՝ 11.02.2015 [6] Նույն տեղում՝ http://www.ilur.am/news/view/41021.html, այցելության օր՝ 11.02.2015 [7] http://www.religions.am/arm/articles/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81-%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%B6-%D6%87-%D5%84%D5%A5%D5%AE-%D4%B5%D5%B2%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%AB-%D5%A6%D5%B8%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%BD%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6-%D5%B0%D5%A1%D6%80%D6%81%D5%A8-%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81-%D5%91%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-100-%D6%80%D5%A4-%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D6%81%D5%AB%D5%B6-%D5%A8%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB/, այցելության օր՝ 11.02.2015 [8] http://www.president.am/hy/press-release/item/2015/01/29/President-Serzh-Sargsyan-visit-Tsitsernakaberd-Genocide/, այցելության օր՝ 11.02.2015 [9] http://www.president.am/hy/press-release/item/2015/01/29/President-Serzh-Sargsyan-visit-Tsitsernakaberd-Genocide/, այցելության օր՝ 11.02.2015Աղբյուրներ և գրականության ցանկ
- Деррида Жак, Призраки Маркса: Государство долга, работа скорби и новый интернационал. Пер. с франц. М:. Logos—Altera издательство “Ecce homo”, 2006, 256с.
- The SAGE Handbook of Nations and Nationalism, Edited by Gerard Delanty, Krishan Kumar, Sage publications LTD, 2006, pp 320-334
Ժաննա Անդրեասյանը, ծնված 1981 թվականին, ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի սոցիոլոգիայի ֆակուլտետը: Մասնագիտությամբ սոցիոլոգ է, սոցիոլոգիական գիտությունների թեկնածու: Զբաղվում է հետխորհրդային Հայաստանի հասարակական հիմնախնդիրների ուսումնասիրությամբ: Գիտական հետազոտությունների շրջագիծն ընդգրկում է նաև սոցիոլոգիական մեթոդաբանության համապատասխանության և սոցիալական ցանցերի որակական բնութագրիչների ուսումնասիրությունները:
Դիտվել է 1141 անգամ
